Veel mensen denken bij alchemie aan een mysterieuze of misschien zelfs schimmige stroming uit de Middeleeuwen. Alchemie wordt ook vaak verbonden met de praktijk van het maken van goud. Door de tijd heen hebben alchemisten geprobeerd om hun geheimen niet prijs te geven. Zij waren ervan overtuigd dat mensen die niet toe waren aan de kennis en wijsheid van de alchemie, er ook geen toegang toe zouden moeten krijgen. Met geheime vormen van communicatie in taal en geschrift, maar ook in symboliek, beschreven zij hun kunsten. Dit heeft natuurlijk bijgedragen aan het beeld dat men van hen heeft gevormd.
Alchemie heeft zich over de wereld heen ontwikkeld en verspreid en uiteenlopende vormen aangenomen. In dit artikel proberen wij uiteen te zetten wat bekend is van alchemie en toe te lichten wat het precies is.
Chinese alchemie
Allereerst kan er onderscheid gemaakt worden tussen de Westerse alchemie en de Chinese alchemie. Want ondanks dat alchemie meestal door ons vaak wordt gezien als een Westerse traditie, bestond in China ook honderden jaren een geheel eigen alchemistische stroming. De Chinese alchemie vormde zich onder grote invloed van de spiritueel-filosofische stroming van het Taoïsme. Voor het Taoïsme was Ying en Yang erg belangrijk. Goud zou Yang-eigenschappen bevatten en deze werden geassocieerd met pro-activiteit en vitaliteit. Men was in de overtuiging dat inname van goud zou leiden tot de verlenging van het menselijk leven, of zelfs onsterfelijkheid. Chinese alchemisten waren op zoek naar het mythische levenselixer. Inname zou de drinker onsterfelijk maken. Het verwerven van rijkdom door goud en het creëren van goud op zich was hierbij van ondergeschikt belang.
De eerste geschriften waarin Chinese alchemistische ideeën naar voren komen zijn van de hand van Ko Hung, schrijven onder het filosofische pseudoniem Pao P’u Tzu. Deze geschriften stammen uit 317-332, maar, de vroegste Chinese alchemisten lijken dus taoïsten te zijn geweest. De geestelijk vader van deze traditie is de wijze Lao Tzu liggen, die leefde omstreeks 550 v.Chr.
Historici zijn er niet eenduidig over uit of de Chinese stroming los van de Westerse alchemie is ontstaan, of dat de ideeën van West naar Oost zijn overgebracht, of juist andersom.
Westerse alchemie
De Westerse alchemie heeft zijn wortels in de Egyptische en Griekse oudheid. In het oude Egypte werd al onderzoek naar metalen gedaan. Een mogelijkheid is dat het woord alchemie is afgeleid van een Egyptisch woord, ‘chem’ of ‘qem’, wat zwart betekent. Een verwijzing naar de zwarte alluviale bodems langs de Nijl. Maar we weten ook dat het Griekse woord ‘chyma’, dat betekent dat metalen worden samengesmolten of gegoten, in het Arabisch bekend werd als ‘al kimia’ – waarvan alchemie is afgeleid. ‘ De Arabische rol in de verspreiding van alchemie is significant; Veel boeken over alchemie werden eerst vanuit het Grieks in het Arabisch vertaald, om later pas in Europa verspreid te worden.
De Egyptische alchemie is ons met name bekend dankzij geschrifte van Hellenistische (Griekse) filosofen. Die teksten werden eerst in het Syrisch of Arabisch vertaald voor ze het Westen bereikten. Originele Egyptisch alchemistische documenten zijn nauwelijks bewaard gebleven. Dit vooral doordat keizer Diocletianus in 292 na Christus het verbranden van alchemistische geschriften gebood. Dit gebeurde na een opstand in Alexandrië, tot op dat moment het centrum van de alchemie in Egypte.
Het oudste westerse alchemistische geschrift dat we kennen is een papyrustekst daterend uit ongeveer 200 voor Christus. De titel: Physika kai Mystika, wat ‘Natuurkunde en Mystiek’ betekent. Het document werd geschreven door de Egyptenaar Bolos Demokritos.
Wat is alchemie?
Alchemie is dus een traditie die ontstaan is in de oudheid. Hetzij de Egyptische, hetzij de Chinese. Maar wat is alchemie nou precies?
Draait alchemie om het maken van goud, of zilver, zoals velen denken? Het is een misvatting die met name komt door de populariteit van alchemie in de late Middeleeuwen. In die tijd en ook later nog hadden vele rijke vorstenhuizen een of zelfs meerdere alchemisten in dienst, met als doel het maken van edele metalen, zoals goud, uit onedele metalen, zoals lood. In die tijd waren er genoeg zelfbenoemde alchemisten die zich puur een alleen richtten op de materiële kant van de alchemie. Toch omvat dit onderdeel van de alchemie bij lange na niet het hele verhaal.
Alchemie is het zoeken naar de ‘steen der wijzen’, de lapis philosophorum. Deze ‘steen der wijzen’ kan in zijn ultieme vorm worden gezien als het Godsprincipe. Alchemisten trachten een versmelting van het goddelijke onbewuste in de mens met God in zijn totaliteit (uitgedrukt in ‘Al’) te bereiken. Men wordt God en bereikt in die zin onsterfelijkheid van het geestelijk lichaam. Een tweede en ook lager aspect van de ‘steen der wijzen’ was dat van de lichamelijke onsterfelijkheid. Dit kon men behalen uit het zogeheten ‘universele panacee’ (totale geneesmiddel). Andere namen zijn het ‘levenselixer’ of aurum potabile (drinkbaar goud). Zie hier de verbondenheid met de Chinese alchemie. Tot slot was er een derde en nog lager aspect van de ‘steen der wijzen’: de transmutatie van metalen. Deze vorm van alchemie is het bekendst geworden bij ons in het Westen.
Lood veranderen in goud?
Het hierboven beschreven derde aspect van de alchemie, het transmuteren van metalen, met name van onedel naar edel zoals lood naar goud, kent een spiritueel-alchemistische laag en is niet puur van materiële aard. Alchemisten werkten volgens het hermetische principe: ‘zo boven, zo beneden’. Het onderzoeken van beneden (het menselijke) kon inzicht geven in ‘boven’ (het goddelijke). Op deze wijze was het werken met metalen, werken met goddelijke krachten. Het transmuteren van onedele metalen naar edele metalen staat gelijk aan het transformeren als mens. Het overwinnen van onze eenzijdige driften en begeerten en deze omvormen naar hogere talenten en tot iets te komen wat men ‘totale vergeestelijking’ kan noemen, ook wel zelfrealisatie genoemd in de moderne psychologie.
Terug naar het document ‘Natuurkunde en Mystiek’ van Bolos Demokritos dat we beschreven onder ‘Westerse alchemie’ eerder in dit artikel. Dit was niet zomaar een boek met chemische en metallurgische recepten. De mystieke kant van zijn boek komt voort uit de opvatting dat alles voortkomt uit één oerstof. Alle natuur is bezield en als je deze ziel, of geest, uit de ene stof kan abstraheren en inbrengen in een andere, moet je veranderingen te zien krijgen. De kleur verandert letterlijk en figuurlijk.
Beoordeel dit artikel, wij zijn benieuwd naar jouw mening!
[Aantal beoordelingen: 4 Gemiddeld: 5]
